کدام مهم تر است و نقش تعیین کننده ای در نتایج نهایی آنالیز خواهند داشت: روش آنالیزی یا دستگاه آنالیزی؟
به نظر می رسد که برای بسیاری از مبتدیان یا کسانی که آشنایی چندانی با علم آنالیز ندارند، بین روش آنالیزی یا دستگاه آنالیزی، دستگاه آنالیزی مهم تر است یا حداقل مورد توجه بیشتری قرار می گیرد. متاسفانه بسیار شنیده ایم که دوستان به دستگاه آنالیزی بسیار بیشتر از روش آنالیزی اهمیت می دهند. فقط کافی ست به یاد بیاوریم که چرا باید در مکالمات روزمره در آزمایشگاه یا جزوه های درسی آنالیز با ICP-MS بسیار معتبرتر از آنالیز با ICP و یا آنالیز با UHPLC بهتر از HPLC تلقی شود. و یا چرا داشتن LC-MS یا دستگاه های مدرن دیگر سبب ایجاد فرض اولیه اعتبار یک آمایشگاه شود؟
به نظر می رسد که وقتی صحبت از آنالیز مواد می شود، بیشتر به قدرت معجزه گری دستگاه هاه های آنالیز فکر می شود. و هرچه دستگاه مدرن تر، فرض اشتباه درست بودن نتایج هم بیشتر است. در صورتی که دستگاه انالیزی فقط بخشی از روش آنالیزی ست. در بسیاری از مواقع به استفاده از دستگاه های مدرن تر و پر هزینه تر تشویق می شویم. و شاید برای جبران کاستی های دیگر گزارش کار تحقیقاتی و مقاله خود را پر از نتایج انواع دستگاه های مدرن می کنیم. به همین علت بسیاری از دستگاه ها و ابزارهایی که کارایی بسیار خوبی هم در آنالیز دارند، سال ها گوشه آزمایشگاه خاک می خورند بدون این که استفاده درستی از آنها شود.
توجه داشته باشید صرف استفاده از یک دستگاه پیشرفته در نتایج یک پروژه یا آنالیز معجزه نمی کند. یک دستگاه آنالیزی ابزاری ست که فقط بر اساس اصولی که بر مبنای آن ساخته شده است، اطلاعات کیفی و کمی خامی از نمونه را برای ما فراهم می کند. اعتبار و درستی اطلاعات خام دستگاه نیز به عوامل زیادی از جمله اپراتوری دستگاه، کالیبراسیون دستگاه، نمونه برداری، روش آماده سازی و . . . بستگی دارد. دانش، تخصص و مهارت افراد درگیر فرایند یک آنالیز پارامتر بسیار موثری در اعتبار نتایج آنالیزی دارد. کالیبراسیون درست و منظم دستگاه در کنار استفاده از مواد مرجع نیز در دقت نهایی و صحت نتایج بسیار موثرند. تاثیر پارامترهای دیگری مانند نمونه برداری، آماده سازی نمونه، شرایط نگهداری نمونه و … را نیز باید مد نظر داشت.
بنابر این به خاطر داشته باشیم که آنالیز مواد شیمیایی یک فرایند (پروسه) پیوسته ایست که درستی و دقت تمامی مراحل آن تضمین کننده نتیجه نهایی خواهد بود و دستگاه های آنالیزی فقط بخشی از این فرایند هستند هرچند در بسیاری از مواقع بخش مهمی از فراید آنالیز.
البته این که هر دستگاهی قابلیت ویژه ای دارد که در به دست آوردن نتایج درست می تواند تعیین کننده باشد قابل انکار نیست و صد البته دستگاه های با ورژن جدید تر ایرادات فنی یا نواقص دستگاه های قدیمی تر را ندارند و کارایی بهتر و امکانات بیشتری نیز خواهند داشت. بهر حال طول عمر و میزان استفاده از هر وسیله الکترونیکی کارایی آن را کاهش می دهد. سرعت بالا، حساسیت، حد تشخیص کم، قابلیت آنالیز همزمان و اتوماتیک بودن از مزایای عمده روش های مدرن دستگاهی محسوب می شوند.
نکته مهم در آنالیز یک ماده این است که دقیقا بدانیم هدف از آنالیز چیست و تسلط کافی بر موضوع مورد نظر داشته باشیم و بر اساس تمام محدودیت ها و امکانات بهترین روش آنالیزی انتخاب شود. در بسیاری از موارد نتایج آنالیزی که با دستگاه های مدرن، گران و پرهزینه به دست می آید به راحتی با دستگاه های ارزان تر با همان اعتبار اما با هزینه کمتر قابل دست یابی ست. مثلا اندازه گیری روی در مقادیر زیر 1ppm به راحتی با طیف سنجی جذب اتمی شعله که تقریبا در هر آزمایشگاه آنالیز شیمیایی موجود است، امکان پذیر است و لزومی به استفاده از دستگاه های پرهزینه تر با اپراتوی پیچیده تری مثل ICP-MS و یا حتی ICP نیست.
برای تکمیل این مقاله بهتر است مقاله انتخاب روش آنالیزی را حتما مطالعه بفرمایید.
