یک ماده شیمیایی ترکیب و فرمول ثابتی دارد و جز با شکستن پیوند شیمیایی بین اتم های آن، به ماده دیگری تبدیل نمی شود. اما به طور کلی مواد شیمیایی (Chemical substances) به موادی گفته می شود که معمولا از طریق سنتز شیمیایی یا مواد اولیه طبیعی تهیه می شوند. مواد شیمیایی به طور عمده به دو گروه مواد آلی و مواد معدنی تقسیم می شوند. مواد آلی ترکیبات کربنی هستند که غالبا حاوی هیدروژن یا هالوژن به علاوه عناصر دیگر هستند. مواد معدنی معمولا شامل عناصر دیگر جدول تناوبی هستند اگرچه کربن در برخی ترکیبات معدنی نقش عمده ای دارد.
با تخمین بيش از 5 ميليون تركيب آلی طبيعی يا سنتزی و با افزایش روزانه این تعداد با پژوهش ها و اكتشاف های جديد، تنوع و تعداد مواد شيميايی بسيار زياد است. مواد شیمیایی در گستره وسیعی از صنایع مولد کالاهای مصرفی، غير مصرفی و پژوهشی کاربرد دارند. علی رغم تاثیر فزاینده مواد شیمیایی در بالا بردن سطح کیفی زندگی، اثرات سوء آنها بر محیط زیست و خطرات ناشی از در معرض مواد شیمیایی قرار گرفتن و استفاده از آنها بر سلامت موجودات زنده و انسان، بسیار جدی ست. بنابراین آشنایی با خطرهايی كه از لحاظ ايمنی اين مواد ممكن است به وجود آورند، امری ضروری است.
نام گذاری مواد شیمیایی
تاکنون راه های مختلفی برای نمایش و نام گذاری مواد شیمیایی ارائه شده است. فرمول مولکولی که نشان دهنده تعداد و نوع اتم های موجود در ساختار ماده است، از متداول ترین نامگذاری مواد شیمیایی ست. فرمول مولکولی یا شیمیایی اطلاعاتی از ساختار مولکولی ماده نمی دهد، ضمن این که در این شیوه نامگذاری نام های یکتایی ایجاد نمی شود یعنی در استفاده از فرمول شیمیایی برای جستجوی یک ماده امکان وجود ماده دیگری با همان فرمول شیمیایی وجود داشته دارد.
کد یا شماره CASه(Chemical Abstracts Service) یک شماره تا ده رقمی با فرمت xxxxxxx-yy-z است که توسط انجمن شیمی آمریکا ارائه شده و برای ثبت هر ماده جدیدی که به این سازمان وارد می شود اختصاص می یابد. بنابراین بر اساس شماره CAS اطلاعات دقیق هر ماده ای قابل دسترسی ست. با جستجو در http://www.cas.org می توان اطلاعات به روز و مفصلی در مورد ماده مورد نظر بدست آورد. نامگذاری های خطی شامل نامگذاری SMILESه(Simplified molecular-input line-entry system) و InChIه(International Chemical Identifier) نیز کاربرد گسترده ای برای جستجو مواد پیدا کرده اند.
اگرچه روش های مختلف نامگذاری مواد شیمیایی متنوع است و هرکدام برای برطرف کردن عیب یا نقص روش های دیگر ابداع می شوند اما شرکت های سازنده مواد شیمیایی از کد تولید (Product number) برای معرفی محصولات خود استفاده می کنند. بنابراین برای سفارش یک ماده باید کد تولیدی شرکت مربوطه که نشان دهنده درجه خلوص، گرید و وزن ماده است را جستجو کرد. همراه هر ماده شیمیایی یک برگ تائیدیه آنالیز (Certificates Analysis) الصاق می شود که شامل مشخصات فیزیکی، وزن، رنگ، نوع بسته بندی اطلاعات ایمنی و.. می باشد.
خلوص شیمیایی
برای اهداف متفاوت از خلوص متفاوتی از یک ماده استفاده می شود. به دلیل این که خلوص یک ماده تاثیر بسیار زیادی در قیمت آنها دارد استفاده درست از خلوص ماده جنبه اقتصادی بالایی دارد. بالاترین درجه خلوص تجاری با درجه A.C.S است که البته چون درجه خلوص معرف (reagent) نیز معادل همان درجه A.C.S است کمتر متداول شده است. بنابراین در اغلب موارد درجه خلوص معرف به عنوان بالاترین درجه خلوص ماده شیمیایی در نظر گفته می شود. ممکن است انواع درجه خلوص های دیگری توسط شرکت های تولید کننده تعریف شود. جدول زیر متداول ترین انواع درجه بندی را فهرست کرده است.
جدول1- انواع درجه بندی مواد شیمیایی
نحوه پیدا یک ماده شیمیایی
سایت chemspider.com یک بانک اطلاعاتی (Database) بسیار قوی برای بیش از 50 ملیون مولکول از 500 منبع مختلف فراهم کرده است که جستجوی در آن رایگان است. جستجو می تواند بر اساس هر روش نام گذاری دلخواهی انجام شود. به عنوان مثال می توان اتانول را با کلید واژه های ethanol ،C2H5OH ،1-hydroxyethane ،Alcohol ،CCO (SMILES) ، InChI=1S/C2H6O/c1-2-3/h3H,2H2,1H3 و .. جستجو کرد. اطلاعات شامل انواع اسامی و نام گذاری ترکیب مورد جستجو، ساختار دو بعدی و سه بعدی مولکول، خواص فیزیکی و شیمیایی، جستجو ترکیبات مشابه، طیف های آنالیزی و مقالات مربوطه است. این پایگاه داده قسمتی مربوط به فروش (vendor) نیز برای ترکیبات در نظر گرفته است که با مراجعه به این قسمت اسم و آدرس شرکت های تولید کننده ماده به همراه شماره تولید هر شرکت در آن ارائه شده است. شکل زیر قسمتی از صفحه جستجو در این سایت برای اتانول را نشان می دهد.
سایت https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov نیز اطلاعات بسیار مفید و ارزشمندی از خواص شیمیایی و فیزیکی، سم شناسی و فارماکولوژی، کلینیکی، دارویی و .. مواد شیمیایی ارائه می دهد.
