روش های آنالیز مواد به دو دسته کلی روش های کلاسیک یا شیمی تر (wet chemical methods) و روش های مدرن یا دستگاهی (Instrumental methods) تقسیم می شوند. بیشتر کتب و منابع درسی بین واژه های روش های کلاسیک (Classical)، شیمی تر (wet chemical methods) یا غیردستگاهی (non-instrumental) و روش های مدرن (Modern) یا دستگاهی (Instrumental) تمایز قائل شده اند.
در روش های دستگاهی از برهم کنش نور و گرما با ماده، میدان الکتریکی و میدان مغناطیسی نیز برای مراحل جداسازی، شناسایی و اندازه گیری استفاده می شود. علت نامگذاری روش دستگاهی یا مدرن استفاده از تجهیزات پیشرفته مانند کامپیوتر، اسپکتروسکوپ و میکروسکوپ است. روش های دستگاهی نیز به دو دسته روش کمی و روش کیفی تقسیم می شوند. البته روش هایی مانند روش های طیف بینی پرتو ایکس و طیف سنجی جرمی که توانایی آنالیز کمی و کیفی نمونه ها به صورت همزمان را دارند.
روش های کلاسیک اساس کارهای آزمایشگاهی هستند. این دسته از روش ها هنوز هم در آزمایشگاه ها استفاده می شوند. روش های کلاسیک نیز به دو دسته روش کمی و روش کیفی تقسیم می شوند.
در روش کلاسیک از روش هایی مانند استخراج (extraction)، تقطیر (Distillation) و رسوب دهی (precipitation) برای جداسازی مواد شیمیایی استفاده می شود. شناسایی و اندازه گیری کمی در روش های شیمی تر نیز بر اساس اختلاف رنگ (روش های تیتراسیون)، واکنش پذیری، حلالیت، نقطه ذوب، نقطه جوش و ..صورت می گیرد. در این روش ها از واکنش های شیمیایی زیادی برای شناسایی ترکیبلت خاص استفاده می شود به همین علت بعضی مواقع روش های شیمی تر (wet chemical) نیز نامیده می شوند.
دقت شود که واژه دستگاهی به این معنی نیست که در روش های کلاسیک از دستگاه استفاده نمی شود. در روش های کلاسیک نیز از ابزار و تجهیزات استفاده می شود اما این تجهیزات مدرن و بسیار تخصصی نیستند.
تفاوت روش شیمی تر و آنالیز دستگاهی
روش های دستگاهی نیز بر اساس شیمی تر کار می کنند اما این روش ها معمولا اتوماتیک بوده و دقت بهتری از روش های شیمی تر دارند. با پیشرفت تکنولوژی استفاده، تولید و توسعه روش های دستگاهی بسیار افزایش یافته و به همان نسبت دسترسی و استفاده از آنها بیشتر شده است. ضمن این که روش های دستگاهی در غالب موارد، حساسیت تجزیه ای بیشتری از روش های کلاسیک دارند. روش های دستگاهی تکرارپذیری بالاتر و در نتیجه نتایج آنالیزی کمی دقیق تری نسبت به روش های کلاسیک دارند.
استفاده از مقادیر کمتری نمونه نسبت به روش های کلاسیک مزیت دیگر روش های دستگاهی است که در آنالیزهای میکرو اهمیت زیادی دارد. روش های دستگاهی سریع تر هستند و داده های بسیار بیشتری تولید می کنند. روش های دستگاهی قابلیت مینیاتوریزه (Miniaturization) دارند و پردازش داده (Data processing) در این روش ها راحت تر صورت می گیرد. روش های دستگاهی به علت استفاده از تجهیزات تخصصی و پیشرفته روش گران تری نسبت به روش های کلاسیک هستند.
روش های کلاسیک روش هایی ارزان تر و در دسترس تر هستند. به طور نسبی روش های کلاسیک ارزانتر از روش های دستگاهی هستند و معمولا زمان آنالیز بیشتری نیز دارند.
