دو واژه شیمی تجزیه (Analytical chemistry) و تجزیه شیمیایی (Chemical analysis) یا آنالیز شیمیایی معمولا معادل هم استفاده می شوند. اما این دو واژه معانی و مفاهیم کاملا مختلفی دارند.
شیمی تجزیه و تجزیه شیمیایی
شیمی تجزیه هنر جداسازی و شناسایی مواد مختلف و تعیین اجزاء آن در یک نمونه است. این تعریف کلی از علم آنالیز است که توسط ویلهم استوالت در 1894 ارائه شده است. تفاوت عمده بین شیمی تجزیه و آنالیز شیمیایی این است که در شیمی تجزیه، برای توسعه و پیشرفت روش های تجزیه ای تلاش می شود. در بیشتر رشته ها دانشگاهی، صنایع و آزمایشگاه ها انواع آنالیزهای معمول (routine) برای شناسایی و اندازه گیری کمی به کار می رود. به همین دلیل محققان و پیشروان علم آنالیز آن را از آنالیز شیمیایی متفاوت می دانند. در واقع شیمی تجزیه (Analytical chemistry) شاخه ای از شیمی محسوب نمی شود بلکه به طور ساده شیمی تحزیه کاربرد دانش شیمی (chemical knowledge) تعریف می شود. اکرچه این تعریف دیدگاه منحصر به فردی که شیمی تجزیه در مطالعات شیمی ایجاد کرده است را نادیده می گیرد. در هر صورت شیمی تجزیه علم توسعه روش های آنالیزی، بهبود روش های آنالیزی موجود، گسترش روش های آنالیزی برای نمونه های جدید و توسعه روش های نوین برای اندازه گیری پدیده های شیمی ست.
در مقابل آنالیز شیمیایی انجام آنالیزهای معمول در نمونه های معمول است. به زبان ساده تر آنالیز شیمیایی کاربرد روش های تایید شده شیمی تجزیه است. شیمی تجزیه برای توسعه روش های تجزیه ای به کار می رود که بعدا به عنوان یک روش تجزیه شیمیایی ممکن است توسط هر فرد آموزش دیده ای انجام شود.
به عنوان مثال پارامترهای بسیاری شامل توزیع نابرابر نیکل در سنگ معدن، ماتریس پیچیده سنگ معدن، حضور مزاحمت های سیلیکاتی و اکسیدی و فلزات دیگر و .. در آنالیز کمی نیکل در سنگ معدن نقش دارند. به همین جهت روش های مختلفی برای اندازه گیری نیکل در سنگ معدن از سالیان دور ارائه شده و هنوز هم محققان علم آنالیز به دنبال راه های دقیق تر، آسان تر و ارزان تر برای اندازه گیری نیکل در سنگ معدن هستند. برای درک میزان تحقیقات در این زمینه از 1880 تاکنون، کافی است با یک جستجوی ساده در گوگل لیست مقالات منتشر شده با کلمات کلیدی ” اندازه گیری نیکل در سنگ معدن” را ببینید. اینکه نیکل را بر اساس یک روش تعریف شده و تثبیت شده در سنگ معدن اندازه گیری کنیم، یک آنالیز شیمیایی انجام داده ایم و اگر روش نوینی ارائه کنیم یا روش های موجود را بهبود ببخشیم یک کار تجزیه ای انجام داده ایم. بر همین اساس آنالیست (Analyst) به کسی گفته می شود که در به کارگیری انواع روش های آنالیزی و دانش شیمی برای توسعه و گسترش روش های آنالیزی برای نمونه های جدید مهارت کافی داشته باشد.
بنابراین دقت کنیم که انجام یک روش توسعه داده شده برای نمونه های روتین، یک آنالیز شیمیایی است که ممکن است توسط هر فرد آموزش دیده ای انجام شود. ولی یک شیمیدان تجزیه (Analytical chemist) یا به اختصار آنالیست فردی مسلط به دانش شیمی و روش های آنالیزی ست که از ابزارهای موجود جهت توسعه و گسترش روش های آنالیزی برای نمونه های جدید استفاده می کند.
