افرادی که به صورت مستقیم با مواد شيميايی سروكار دارند، بايد بدانند كه چه خطرهايی از سوی مواد متوجه آنهاست و چگونه از نظر ايمنی، خود را در مقابل آنها مصون نگه دارند. بنابراین از سوی نهادهای علمی و موسسه های استاندارد توصیه هایی برای نحوه کار با این مواد، نحوه نگه داری و حمل و نقل، خطرات و اثرات سوء این مواد ارائه شده است. كارخانه‌های توليد‌كننده‌ی مواد شيميايی ملزم به درج نشانه‌های استاندارد جهت ارائه اطلاعات ایمنی و علائم خطرات مواد شیمیایی بر روی ظرف های محتوی مواد شيميايی هستند.
نشانه های ایمنی و علائم خطرات مواد شیمیایی
سازمان ایمنی و سلامت (Occupational Safety and Health Administration, OSHA) مقرر کرده است تا تمام سازندگان و فروشندگان مواد شیمیایی برگه اطلاعات ایمنی (Material Safety Data Sheet) برای مواد شیمیایی را تهیه کنند. اطلاعات MSDS باید در جای مناسبی و مکانی که با مواد شیمیایی سروکار دارند نگه داری شده و تمام اوقات در دسترس افراد قرار داشته باشد. جدول توصیفی برچسب گذاری خطرات (Risk, R) و ایمنی (Safety, S) مواد شیمیایی در ادامه آورده شده است. این اطلاعات جهت آگاه شدن از خطرات کار با مواد شیمیایی و رعایت نکات ایمنی است.
اغلب به جای نوشتن خواص خطرناک یک ماده بر روی برچسب آن، از نشانه ها و علایم استفاده می شود. شکل 1 برخی نشانه ها همراه با توصیف آنها را نشان می دهد.
توجه کنید که بر اساس قوانین بهداشت ایمنی و محیط زیست (Health, Safety, Environment, HSE) اطلاعات ایمنی و علائم خطرات مواد شیمیایی باید در تمامی آزمایشگاه ها یا کارخانه هایی که با مواد شیمیایی سر و کار دارند در دسترس باشد به نحوی که:
- اطمینان حاصل کنید که همه کارکنان و بازدیدکنندگان از وجود مواد شیمیایی مضر آگاه هستند.
- اطمینان حاصل کنید که همه افراد و کاکنان با نمادهای اطلاعات ایمنی و علائم خطرات مواد شیمیایی و معنی آنها آشنا هستند.
- این نمادهاباید با یک پوشش پلاستیکی سخت در جایی قابل رویت و در دسترس قرار دهید.
جدول 1 توصیف بر چسب گذاری خطرات (R) مواد شیمیایی
| توصیف | نشانه | توصیف | نشانه |
|---|---|---|---|
| در صورت خشك بودن ماده قابل انفجار است. | R2 | خطر انفجار ماده بر اثر ضربه، اصطكاك، حریق یا سایر منابع اشتعال و احتراق | R1 |
| خطر شدید انفجار بر اثر ضربه، اصطكاك، حریق یا سایر منابع اشتعال و احتراق | R4 | خطر تشكیل تركیبات بسیار حساس انفجاری فلزی ماده | R3 |
| بر اثر حرارت دیدن ممكن است منفجر شود. | R6 | خطر انفجار ماده در تماس یا بدون تماس با هوا | R5 |
| ممكن است باعث ایجاد حریق شود. | R8 | تماس با مواد قابل اشتعال ممكن است باعث ایجاد حریق شود. | R7 |
| امكان انفجار در صورت مخلوط شدن با مواد قابل اشتعال | R10 | قابل اشتعال | R9 |
| بسیار قابل اشتعال است. | R12 | به شدت قابل اشتعال است. | R11 |
| به شدت با آب واكنش می دهد. | R15 | تماس با آب باعث آزاد شدن گازهای بسیار قابل اشتعال می شود. | R14 |
| امكان انفجار در صورت مخلوط شدن با مواد اكسید كننده | R17 | اشتعال خود به خود در هوا | R16 |
| در هنگام استفاده امكان تشكیل مخلوط قابل اشتعال، انفجار بخار ماده با هوا | R19 | ممكن است تشكیل پر اكسید های قابل انفجار دهد. | R18 |
| در صورت استنشاق زیان آور می باشد. | R21 | در صورت تماس با پوست زیان آور می باشد. | R20 |
| در صورت خوردن زیان آور می باشد. | R23 | در صورت استنشاق سمی می باشد. | R22 |
| در صورت تماس با پوست سمی می باشد. | R25 | در صورت خوردن سمی می باشد. | R24 |
| در صورت استنشاق بسیار سمی می باشد. | R27 | در صورت تماس با پوست بسیار سمی است. | R26 |
| در صورت خوردن بسیار سمی می باشد. | R29 | در اثر تماس با آب گازهای سمی آزاد می كند. | R28 |
| در هنگام استفاده ممكن است بسیار قابل اشتعال شود. | R31 | در تماس با اسیدها باعث آزاد شدن گازهای سمی می شود. | R30 |
| در تماس با اسیدها باعث آزاد شدن گازهای بسیار سمی می شود. | R33 | خطر ایجاد اثرات تجمعی ماده | R32 |
| باعث ایجاد سوختگی می شود. | R35 | باعث ایجاد سوختگی شدید می شود. | R34 |
| باعث تحریك چشمها می شود. | R37 | باعث تحریك دستگاه تنفسی می شود. | R36 |
| باعث تحریك پوست می شود. | R39 | خطر ایجاد عوارض بسیار شدید برگشت ناپذیر | R38 |
| دلایل محدودی دال بر سرطانزا بودن ماده وجود دارد. | R41 | خطر آسیب جدی به چشمها | R40 |
| در صورت استنشاق ممكن است باعث ایجاد حساسیت شود. | R43 | در صورت تماس پوستی ممكن است باعث ایجاد حساسیت شود. | R42 |
| خطر انفجار ماده بر اثر حرارت دیدن در محیط های بسته | R45 | ممكن است باعث ایجاد سرطان شود. | R44 |
| ممكن است باعث ایجاد آسیب های ژنتیكی و وراثتی شود. | R48 | در صورت تماس طولانی امكان خطر آسیب های شدید بهداشتی | R46 |
| در صورت استنشاق ممكن است باعث ایجاد سرطان شود. | R50 | برای آبزیان بسیار سمی است. | R49 |
| برای آبزیان سمی است. | R52 | برای آبزیان زیان آور می باشد. | R51 |
| ممكن است باعث ایجاد عوارض نامطلوب طولانی مدت در محیط های آبی شود. | R54 | برای گیاهان سمی است. | R53 |
| برای حیوانات سمی است. | R56 | برای موجودات خاكزی سمی است. | R55 |
| برای زنبورها سمی است. | R58 | ممكن است باعث ایجاد عوارض نامطلوب طولانی مدت در محیط زیست شود. | R57 |
| برای لایه ازن خطر ناك می باشد. | R60 | ممكن است باعث عدم عملكرد و آسیب دستگاه تولید مثل شود. | R59 |
| ممكن است برای جنین خطرناك باشد. | R62 | امكان خطر عدم عملكرد و آسیب دستگاه تولید مثل | R61 |
| امكان خطر آسیب برای جنین وجود دارد. | R64 | ممكن است برای كودكان شیر خوار زیان آور باشد. | R63 |
| زیان آور است. در صورت خوردن ممكن است باعث ایجاد آسیب ریوی شود. | R66 | تماس بلند مدت با ماده ممكن است باعث خشكی و ترك خوردگی پوست شود. | R65 |
| بخارات ماده ممكن است باعث خواب آلودگی و سرگیجه شود. | R68 | امكان ایجاد عوارض غیر قابل بازگشت | R67 |
جدول 2 توصیف بر چسب گذاری ایمنی (S) مواد شیمیایی
| توصیف | سمبل |
|---|---|
| در محل بسته نگهداری كنید. | S1 |
| دور از دسترس كودكان نگهداری كنید. | S2 |
| در جای خنك نكهداری كنید. | S3 |
| دور از محل زندگی افراد نگهداری كنید. | S4 |
| محتویات را در زیر مایع مناسب که توسط سازنده مشخص می شود نگهداری كنید. | S5 |
| محتویات را در زیر آب نگهداری كنید. | S5/1 |
| محتویات را در زیر نفت خام نگهداری كنید. | S5/2 |
| محتویات را در زیر روغن پارافین نگهداری كنید . | S5/3 |
| ماده را زیر گاز خنثی كه توسط سازنده مشخص می شود نگهداری كنید. | S6 |
| زیر نیتروژن نگهداری كنید. | S6/1 |
| زیر آرگون نگهداری كنید. | S6/2 |
| ظروف را كاملا در بسته نگهداری كنید. | S7 |
| ظروف را در جای خشك نگهداری كنید. | S8 |
| ظروف را در محلی دارای تهویه عمومی مناسب نگهداری كنید. | S9 |
| ظروف را بصورت آب بندی شده نگهداری كنید. | S12 |
| دور از مواد غذایی ، نوشیدنی ها و غذای حیوانات نگهداری كنید | S13 |
| دور از ( مواد ناسازگاری كه سازنده مشخص می كند ) نگهداری كنید | S14 |
| دور از مواد احیاكننده ، مواد اسیدی و قلیاها تركیبات فلزات سنگین نگهداری كنید | S14/1 |
| دور از مواد اكسید كننده ، مواد اسیدی و تركیبات فلزات سنگین نگهداری كنید | S14/2 |
| دور از آهن نگهداری كنید | S14/3 |
| دور از آب و قلیا ها نگهداری كنید | S 14/4 |
| دور از اسیدها نگهداری كنید | S 14/5 |
| دور از قلیا ها نگهداری كنید | S 14/6 |
| دور از فلزات نگهداری كنید | S 14/7 |
| دور از مواد اكسید كننده و مواد اسیدی نگهداری كنید | S 14/8 |
| دور از مواد آلی قابل اشتعال نگهداری كنید | S 14/9 |
| دور از اسیدها ، مواد احیاء كننده و مواد قابل اشتعال نگهداری كنید. | S 14/10 |
| دور از مواد قابل اشتعال نگهداری كنید. | S 14/11 |
| دور از حرارت نگهداری كنید. | S 15 |
| دور از منابع اشتعال نگهداری كنید - سیگاركشیدن ممنوع. | S 16 |
| دور از مواد قابل اشتعال (جامد) نگهداری كنید. | S17 |
| ظروف را با دقت حمل و باز نمائید. | S 18 |
| در هنگام كار از خوردن و آشامیدن بپرهیزید. | S 20 |
| در هنگام كار از استعمال دخانیات بپرهیزید. | S 21 |
| بخارات ماده را استنشاق نكنید. | S 22 |
| گازها ،بخار ، فیوم ، اسپری ماده را استنشاق نكنید. | S 23 |
| گاز ماده را استنشاق نكنید. | S 23/1 |
| بخار ماده را استنشاق نكنید. | S 23/2 |
| اسپری ماده را استنشاق نكنید. | S 23/3 |
| فیومهای ماده را استنشاق نكنید. | S 23/4 |
| بخار و اسپری ماده را استنشاق نكنید. | S 23/5 |
| از تماس ماده با پوست خودداری كنید. | S 24 |
| از تماس ماده با چشمها خودداری كنید. | S 25 |
| در صورت تماس ماده با چشم، چشمها را با آب فراوان بشوئید و سپس به پزشك مراجعه كنید. | S 26 |
| فورا همه لباسهای آلوده را از تن در آورید | S 27 |
| بعد از تماس ماده با پوست، فورا پوست را با ماده ای که سازنده مشخص کرده فراوان بشوئید. | S 28 |
| بعد از تماس ماده با پوست، فورا پوست را با آب فراوان بشوئید. | S 28/1 |
| بعد از تماس ماده با پوست، فورا پوست را با آب فراوان و صابون بشوئید. | S 28/2 |
| بعد از تماس ماده با پوست، فورا پوست را با آب فراوان و صابون بشوئید و در صورت امكان با پلی اتیلن پوست را بشوئید . | S 28/3 |
| بعد از تماس ماده با پوست ، فورا پوست را با پلی اتیلن گلیكول 300 و اتانول ( 2:1 ) همراه آب بشوئید. | S 28/4 |
| بعد از تماس ماده با پوست، فورا پوست را با پلی اتیلن گلیكول400 بشوئید. | S 28/5 |
| بعد از تماس ماده با پوست ، فورا پوست را با پلی اتیلن گلیكول 400 بشوئید و سپس پوست را با آب فراوان بشوئید. | S 28/6 |
| بعد از تماس ماده با پوست ، فورا پوست را با آب و صابون اسیدی بشوئید. | S28/7 |
| از ریختن مواد به داخل فاضلاب خودداری كنید. | S 29 |
| هرگز آب را به این ماده اضافه نكنید. | S 30 |
| احتیاطهای لازم را در برابر الكتریسیته ساكن رعایت كنید. | S 33 |
| این ماده و ظروف آن باید با یك روش ایمن دفع شوند. | S 35 |
| از لباسهای مناسب حفاظتی استفاده كنید. | S 36 |
| از دستكش ایمنی مناسب استفاده كنید. | S 37 |
| در هنگام نبود تهویه كافی از تجهیرات تنفسی مناسب استفاده كنید. | S 38 |
| از عینك ایمنی یا نقاب حفاظ صورت استفاده كنید. | S 39 |
| برای تمیز كردن كف محل و تمام اشیاء آلوده به این ماده از …………… استفاده كنید ( توسط سازنده مشخص می شود) . | S 40 |
| برای تمیز كردن كف محل و تمام اشیاء آلوده این ماده از آب فراوان استفاده كنید. | S 40/1 |
| در هنگام حریق یا انفجار از استنشاق فیومهای ماده خودداری كنید. | S 41 |
| در هنگام ایجاد فیوم یا اسپری ماده از تجهیزات تنفسی مناسب استفاده كنید. | S 42 |
| در هنگام حریق از ……… ( نوع اطفاء كننده حریق توسط سازنده مشخص می شود ) استفاده كنید. | S 43 |
| در هنگام حریق از آب استفاده كنید | S 43/1 |
| در هنگام حریق از آب یا پودر اطفاء حریق استفاده كنید | S 43/2 |
| در هنگام حریق از پودر اطفاء حریق استفاده كنید – از آب هرگز استفاده نكنید | S 43/3 |
| در هنگام حریق از دی اكسید كربن استفاده كنید – از آب هرگز استفاده نكنید | S 43/4 |
| در هنگام حریق از ماسه استفاده كنید – از آب هرگز استفاده نكنید | S 43/6 |
| در هنگام حریق ازپودر فلزی استفاده كنید –هرگز از آب استفاده نكنید | S 43/7 |
| در هنگام حریق از ماسه – دی اكسید كربن یا پودر اطفاء حریق استفاده كنید. هرگز از آب استفاده نكنید. | S 43/8 |
| در صورت حادثه و یا احساس نا خوش فورا به پزشك مراجعه كنید. | S 45 |
| در صورت خوردن ماده فورا به پزشك مراجعه كنید و بر چسب ماده یا ظرف ماده را نشان وی دهید. | S 46 |
| در دمای كمتر از ………… نگهداری كنید ( توسط سازنده مشخص می شود ). | S 47 |
| در دمای كمتر از 25 درجه سانتیگراد نگهداری كنید. | S 47/1 |
| ماده را بوسیله ………… مرطوب نمایید ( ماده مناسب توسط سازنده مشخص می شود ) | S 48 |
| ماده را بوسیله آب مرطوب نمائید. | S 48/1 |
| ماده را تنها در ظروف اصلی آن نگهداری كنید. | S 49 |
| ماده را با مواد دیگر مخلوط ……… نكنید ( توسط سازنده مشخص می شود ). | S 50 |
| ماده را با اسیدها مخلوط نكنید. | S 50/1 |
| ماده را با قلیاها مخلوط نكنید. | S 50/2 |
| ماده را با اسیدهای قوی، بازها ی قوی فلزات غیر آهنی یا نمك آنها مخلوط نكنید. | S 50/3 |
| فقط در محلی دارای تهویه عمومی مناسب با ماده كار كنید. | S 51 |
| جهت مصرف داخلی بر روی سطوح وسیع توصیه نمی شود. | S52 |
| از تماس با ماده بپرهیزید. دستورالعمل های تخصصی را قبل از استفاده تدارك ببینید. برای استفاده كنندگان حرفه ای محدود می باشد. | S 53 |
| ماده و ظروف آن را در محلهای مخصوص جمع آوری مواد و زباله های خطرناك یا ویژه دفع كنید. | S 56 |
| از ظروف مناسب جهت جلوگیری از آلودگی محیط زیست استفاده كنید. | S 57 |
| برای اطلاعات لازم در مورد بازیافت و استفاده دوباره از ماده به شركت سازنده یا پخش كننده ماده مراجعه كنید. | S59 |
| این ماده و ظروف آن باید بعنوان زباله های خطرناك دفع شوند. | S 60 |
| از رها سازی ماده در محیط زیست خودداری كنید. به دستورالعمل های ویژه یا برگه اطلاعات ایمنی ماده مراجعه كنید. | S 61 |
| در صورت خوردن بیمار را وادار به استفراغ نكنید . فورا به پزشك مراجعه كرده و ظرف یا بر چسب ماده را به وی نشان دهید | S62 |
| در صورت استنشاق ماده، بیمار را به هوای تازه منتقل كرده از او بخواهید استراحت كند. | S63 |
| در صورت خوردن ماده ، دهان را با آب بشوئید (تنها در صورت هوشیار بودن بیمار ). | S64 |
