همه ما علاقه مند هستیم تا بدانیم در فنجان چایی که می نوشیم چه چیزهایی هست یا چه ترکیباتی دارد (آنالیز کیفی) و آیا مقادیر این ترکیبات در حد مجاز برای مصرف روزانه هست (آنالیز کمی). آنالیز کیفی یا آنالیز کمی دو واژه متفاوت و البته مرتبط به هم هستند که در آنالیز مواد شیمیایی بسیار استفاده می شوند.

آنالیز کمی و آنالیز کیفی

آنالیز کمی (Quantitative analysis) برای تعیین مقدار یک ترکیب در نمونه به کار می رود. مقدار ترکیب با واژه هایی مثل جرم، غلظت، فراوانی نسبی یا درصد وزنی بیان می شوند.

آنالیز کیفی (Qualitative analysis) برای شناسایی ترکیبات نمونه به کار می رود. در واقع روش های کیفی برای تعیین اینکه چه چیزی در نمونه هست، شامل اتم، یون، عنصر، گروه عاملی یا ترکیب، استفاده می شوند. شناسایی محصولات یک واکنش، تشخیص مواد انرژی زا در ادرار ورزشکاران، تشخیص الکل در بازدم راننده ها و .. از مثال های معمول آنالیز کیفی هستند.

روش های آنالیز طیف بینی زیرقرمز (IR) و طیف بینی رزونانس مغناطیسی هسته ای (NMR) از پرکاربردترین روش های آنالیز کیفی هستند.

آنچه که باید مد نظر قرار داد این است که همیشه ترکیب روش های آنالیز کیفی و آنالیز کمی است که منجر به فهم درست و شناخت صحیح ترکیبات، محصولات یا واکنش های شیمیایی می شود.

کدام مهم تر است؟ آنالیز کیفی یا آنالیز کمی

  شاخه‌های مختلف علوم تجربی و از جمله روش های آنالیز، اکثر نتایج به دست آمده از پژوهش‌های خود را به صورت اعداد و ارقام ارائه می‌نمایند. در واقع اکثر پژوهش‌ها و آزمایشات به صورت کمی انجام می‌شود تا به صورت کیفی. آنالیزهای کمی نتایج قطعی تری ارائه می کنند.

  امروزه با پیشرفت روش های دستگاهی، بسیاری از روش های آنالیز کیفی جای خود را به روش های کمی داده اند. به عنوان مثال اگرچه برای صدها سال کیفیت شراب با پارامترهایی چون رنگ، بو، طعم و ظاهر آن ارزیابی می شد اما در سال های اخیر آنالیزهای کمی شراب با تکنیک های طیف سنجی اطلاعات بسیار دقیق تر و جزیی تری از آنالیز کیفی ارائه می دهند.

   دانش آنالیز مواد (Analytical science) به طور فوق العاده‌ای یک دانش کمی است، زیرا در بسیاری از موارد یک جواب کمی، بیش از یک پاسخ کیفی با ارزش است. یک جواب کمی برای تشخیص حضور ترکیب یا عنصر مورد نظر در نمونه، می‌تواند پاسخی برای آنالیز کیفی آن نیز باشد. در بسیاری از موارد نیز فقط جواب کمی دارای ارزش است زیرا مثلا تمام نمونه‌های سرم خون انسان حاوی آلبومین می‌باشند و تنها سوال اساسی این است که مقدار آن در نمونه‌های خون افراد مختلف چقدر است؟

   روش های طیف سنجی پرتو ایکس و طیف سنجی جرمی از جمله روش های قدرتمندی هستند که توانایی آنالیز کمی و کیفی نمونه ها به صورت همزمان را دارند.

نکته مهمی که باید در نظر داشت این است که با توسعه و پیشرفت هایی که این روش ها در شناسایی و اندازه گیری مقادیر بسیار جزیی عناصر یا ترکیبات شیمیایی داشته اند،عملا واژه آنالیز مواد جایگزین آنالیز کیفی یا آنالیز کمی شده است.

  اگرچه ممکن است به علت حضور و توسعه روش های دستگاهی مدرن و اطلاعات بسیار زیادی که از نمونه ها فراهم می کنند اهمیت روش های آنالیز کیفی در آنالیز مواد شیمیایی کم شده باشد، اما در حوزه مطالعات روان شناسی و اجتماعی آنالیزهای کیفی نقش بسیار مهمی دارند.