با افزایش میزان تولید داده ها و توان محاسباتی کامپیوترها، نرم افزارهای آماری به بخش جدایی ناپذیر در بیشتر زمینه های صنعتی و تحقیقاتی و به ویژه روش های آنالیزمواد تبدیل شده اند. از رسم منحنی کالیبراسیون، اندازه گیری عدم قطعیت تا روش های دسته بندی، طبقه بندی و مدل سازی به راحتی با چند کلیک ساده امکان پذیر شده است. اما توجه کنید که مهم ترین مسئله در استفاده از انواع نرم افزارهای آماری میزان دانش، تخصص و تسلط برانواع روش های آماری است و البته فهم درست و تسلط به زمینه کاری نیز بسیار کمک کننده خواهد بود. پس قبل از انتخاب نرم افزارهای آماری دانش آماری خود را افزایش دهید. در این صورت قطعا نگرانی کمی برای انتخاب نرم افزاز مورد نظر خواهید داشت. این نرم افزارها صرفا ابزاری هستند در جهت تسهیل انجام محاسبات. داده های ورودی، انتخاب روش آنالیز آماری و تفسیر نتایج بر عهده شخص خواهد بود. پس استفاده درست از این نرم افزارها از انتخاب آنها بسیار مهم تر است.
با این وجود انواع نرم افزارهای تجاری و یا رایگانی که در دستس هستند، قابلیت های مختلفی برای طیف وسیعی از مشتریان خود فراهم می کنند. براین اساس هم ممکن است این نرم افزارها از نظر رابط کاربری(user interface) و سهولت کار با نرم افزار، توانایی محاسبات، توانایی رسم انواع نمودار، گرافیک، سهولت دسترسی به نرم افزار و… متفاوت باشند. در ادامه چند نرم افزار پرکاربرد آماری را معرفی می کنیم.
اکسل (Excel)
مهم ترین ویژگی نرم افزار اکسل این است که در هر جایی قابل دسترس است. بر روی همه کامپیوترها و بر روی گوشی های موبایل. همه افراد هم کم و بیش کار کردن با صفحات اکسل را بلدند. البته چیزی که بیشتر از اکسل میدانیم انجام محاسبات ساده فرمول نویسی و رسم انواع نمودار است اما اکسل مجموعه ای از توابع عملگر (function) دارد که به طور تخصصی مربوط به محاسبات آماری (statistical) ست. در تب Data Analysis هم به راحتی امکان دسترسی به انواع آزمون های آماری، کالیبراسیون چند متغیره، رسم هیستوگرام، تولید اعداد تصادفی و .. فراهم شده است. به علاوه Add-ins های بسیاری هم برای انواع روش های آماری نوشته شده و در اینترنت قابل دسترس است که امکان انجام انواع محاسبات پیشرفته و روش های آماری با اکسل را آسان می کنند. از طرفی فایل های اکسل تقریبا برای بیشتر نرم افزارهای آماری دیگر قابل خواندن بوده و می تواند به عنوان فایل ورودی از آنها استفاده کرد. قطعا یادگیری اکسل به عنوان یک نرم افزار کمکی به همراه نرم افزارهای آماری دیگر ضروری ست چون تقریبا همه نرم افزرهای آماری در هماهنگی کامل با اکسل هستند و فایل های ورودی و خروجی آنها در اکسل قابل ویرایش است.
Minitab
وقتی صحبت از کنترل کیفیت آماری ست قطعا نرم‌افزار مینی تب یکی از اولین انتخاب هاست. مینی تب یکی از پرکاربردترین نرم افزارها در انواع روش های طراحی آزمایش (DOE) است. انواع روش های طراحی آزمایش شامل طرح های عاملی، سطح پاسخ، و طراحی مختلط به همراه گراف های مناسب از قابلیت های این نرم افزار است. این نرم افزار در برخی زمینه های علم آمار، از جمله کاربرد آمار در صنعت و اقتصاد از قابلیت های خاصی مانند انجام تحلیل های آماری، سری‌های زمانی، رسم نمودار پارتو، نمودار استخوان ماهی، نمودار علت و معلول، نمودار دنباله، نمودار چند متغیر، نمودار متقارن و ….برخوردار است. در مقایسه با نرم‌افزارهای مشابه، نرم‌افزار Minitab از نظر توانایی نرم‌افزاری در حد معمول و متعادل است ولی از آن جایی که کار با نرم‌افزار و ورود اطلاعات و مدیریت آنها نسبتاً ساده است به عنوان یک نرم‌افزار کاربر پسند (user friendly) شناخته می شود و استفاده گسترده ای در صنعت پیدا کرده است.
Origin
در ابتدا origin یک نرم افزار ساده آماری بود که قابلیت های مشابه اکسل داشت اما به مرور به نرم افزار قدرتمندی تبدیل شد که نه تنها در مباحث آماری و تجزیه و تحلیل داده ها بلکه در زمینه های کاربردی در حوزه آنالیزکیفی و کمی مواد شیمیایی نیز قابلیت های ارزشمند و متفاوتی نسبت به بقیه نرم افزارها پیدا کرده است. ورژن Origin pro امکاناتی مانند آزمون غیر پارامتری، رگرسیون داده های تجربی، برازش منحنی (curve-fitting) ،آنالیز پیک ( peak-analysis) مانند تعیین قله، تعیین خط زمینه و و انتگرال گیری و محاسبه سطح زیر پیک دارد.
پ
Sigmaplot
سیگما پلات یک نرم‌افزاری اختصاصی برای آنالیز داده و گرافیک های علمی است. که این نرم افزار در رسم انواع نمودارهای گرافیکی بسیار توانا است و کارکردن با آن بسیار ساده است. وضوح بالای نمودارها قابلیت تغییر جزئیات هر نمودارو کنترل ترکیب رنگ و طرح های گرافیکی زیبا و شکیل از قبلیت های این نرم افزار است. در مقایسه با Origin pro قابلیت های آماری زیادی ندارد.
SPSS
این نرم افزار همان طور که از نام آن پیداست یک نرم افزار آماری برای علوم اجتماعی (Statistical Package for the Social Sciences) است. ورودی آن معمولا پاسخ نامه های انواع پرسش نامه های اجتماعی است. اگرچه این نرم افزار به طور گشترده ای حوزه های مختلفی شامل بازاریابی و فروش، بازار و داد و ستد، بهداشت و سلامت، نقشه‌برداری، بانک و بیمه ، پژوهش های آموزشی، و غیره به کار می‌رود، اما به دلیل شهرت و فراگیری قابل توجه این نرم افزار همچنین قابلیت خوب این نرم افزار در تحلیل داده ها رم نمودار و انواع ازمون های آمای و رگرسیون و .. در شاخه های مختلف مهندسی و عاوم پایه نیز مورد توجه قرار گرفته است.
Matlab
متلب یک نرم افزار فوق پیشرفته است که تقریبا برای تمامی رشته های مهندسی و علوم پایه کاربرد دارد. امکان استفاده از زبان های برنامه نویسی در کنار قدرت محاسباتی متلب این نرم افزار را در صدر همه نرم افزارهای مهندسی و آمار قرار داده است. اگرچه این نرم افزار جعبه‌ابزار های (Toolbox) خاص و کادی برای زمینه های مختلف دارد مانند جعبه‌ابزار آمار و جعبه‌ابزار جمع آوری داده و .. اما همچنان کار کردن با این نرم افزار نسبت به نرم افزارهای آماری گفته شده سخت است و کار کردن با آن نیاز به آموزش دارد. به همین دلیل این نرم افزار برای کاربردهای آماری کمتر مورد توجه عمومی قرار گرفته و کمتر استفاده شده است.
R
R ، یک زبان برنامه‌نویسی و محیط نرم‌افزاری برای محاسبات آماری و علم داده‌ها است. این نرم افزار رایگان است وبیشتر زمینه‌های آمار کاربردی مانند آزمون فرض‌های کلاسیک، رگرسیون خطی و غیرخطی، تحلیل سری‌های زمانی، کدگذاری، خوشه‌بندی و … را پوشش می دهد. و همچنین امکانات و قابلیت های قدرتمندی برای ایجاد اشکال گرافیکی و نمودارها دارد. آموزش زبان برنامه نویسی برای کار کردن با این نرم افزار الزامی ست.
نرم افزارهای آماری زیادی مانند SAS ،Statistica ،Unscrambler ، StatCrunch ،MedCalc که هرکدام ویژگی ها معایب و مزایای خاص خود را دارند. در اینجا نرم افزارهایی معرفی شده اند که به نظر می رسد عمومیت بیشتری دارند.
